Wat is de subjectieve ervaring precies

In mijn vorige blog Is NLP veranderd in de afgelopen jaren? sprak ik over de ‘subjectieve ervaring’. Ik ben van mening dat de studie van de subjectieve ervaring een belangrijk onderdeel van NLP is en daarom wil ik daar wat meer aandacht aan besteden. In dit blog leg ik uit wat de subjectieve ervaring is. In het volgende blog behandel ik de onderwerpen wereldmodel en persoonlijke realiteit. De termen wereldmodel en subjectieve ervaring worden nog wel eens door elkaar gehaald. Met deze twee blogs wil ik meer duidelijkheid scheppen. Zijn wereldmodel en subjectieve ervaring twee termen voor hetzelfde of zijn dit twee verschillende dingen? En wat bedoel ik met de term persoonlijke realiteit?

Een innerlijke ervaring

De subjectieve ervaring omvat heel veel. Bijvoorbeeld de ervaring van gevoelens of emoties en ook de ervaring van een bepaalde sfeer zoals een feest, een begrafenis of met een glaasje wijn bij het haardvuur zitten. Ook iets proeven, ruiken of voelen is een ervaring die we meemaken; bijvoorbeeld de smaak van een sinaasappel, de geur van een roos, of water dat nat is. Het woord ervaring heeft hier dus de betekenis van ‘meemaken’ of ‘ondervinden’.

Subjectief geeft aan dat die ervaringen heel persoonlijk zijn. Je weet van jezelf hoe je de smaak van een sinaasappel ervaart, maar hoe is dat voor een ander? We kunnen geen vergelijking maken, dus kunnen we ook niet weten of die smaak precies hetzelfde wordt ervaren. Daarbij komt dat je zelf ook verschillende ervaringen kan hebben met sinaasappels. Er zijn sinaasappels die zoeter of zuurder zijn dan anderen, dus wat is de maatstaf, welke sinaasappel smaakt het meest naar sinaasappel?

Meetbaarheid van de subjectieve ervaring

We kunnen weliswaar onze ervaringen niet vergelijken met anderen, maar kunnen we onze eigen ervaringen vergelijken en meten? Als je blij bent, hoe blij ben je dan? En ben je de ene keer blijer dan een andere keer en hoeveel blijer ben je dan? Wanneer ben je op z’n blijst en wanneer ben je op z’n minst blij? En hoe zit dat met pijn, smaken, geuren?

“Kunt u op een schaal van 1 tot 10 aangeven hoeveel pijn u heeft?”

Kunnen we onze subjectieve ervaring meten aan de hand van een schaalverdeling? We doen wel ons best om een indicatie te gegeven als de dokter vraagt hoeveel pijn je hebt op een schaal van 0 tot 10. Toen mijn vrouw ooit deze vraag kreeg was haar antwoord 12, want voor haar gevoel was de pijn erger dan wat ze zich maar kon voorstellen. Het was een antwoord waarmee ze aangaf dat ze de interne ervaring van die pijn onmogelijk kon beschrijven, want deze ging een bepaalde limiet te boven.

Bedenk voor jezelf maar eens of je een bepaalde emotie, een geur of een smaak een cijfer kan geven op een schaal van 0 tot 10. Ga dan eens na of je overeenkomstige ervaringen, maar dan van een ander moment, kan vergelijken met de ervaring die je zojuist een score hebt gegeven. Lukt het om alle ervaringen een passende score te geven op diezelfde schaalverdeling?
Waarschijnlijk kom je erachter dat dit niet lukt. De subjectieve ervaring is niet te meten.

Denken

Het proces dat de subjectieve ervaring creëert is hetzelfde proces als wat wij ‘denken’ noemen. Soms zijn we heel bewust aan het denken, maar in de meeste gevallen vindt dit denkproces plaats terwijl we ons er niet bewust van zijn. De term onbewust denken lijkt te kloppen, maar is niet juist. Misschien dat ik in een andere blog hier nog eens op terugkom. Ik gebruik ‘automatisch denken’ voor dit proces. Want het denken waar we ons niet bewust van zijn, maar wel bewust van zouden kunnen worden, is een proces dat helemaal automatisch verloopt.
Het denkproces dat de subjectieve ervaring creëert, is een proces dat in stappen verloopt. De NLP-er noemt deze opeenvolging van stappen een strategie. In een NLP training leer je dat strategieën zijn opgebouwd uit mentale en fysieke stappen. De mentale stappen vinden plaats in je denken. De fysieke stappen zijn de gebaren en bewegingen die je met je lichaam maakt/vormt. 

Mentale stappen van een strategie

NLP beschrijft heel helder wat die mentale stappen zijn. We denken namelijk op de manier waarop we informatie met onze zintuigen ophalen. Met andere woorden in ons denken werken we met beelden, met geluiden en met wat we voelen, proeven of ruiken. Ik ga uitleggen wat dit inhoudt.

VAKOG

Een subjectieve ervaring ontstaat niet zomaar, er gaat iets aan vooraf. Hierboven schreef ik dat een subjectieve ervaring kan ontstaan als je iets ruikt, proeft of voelt. Dit houdt in dat er eerst informatie moet binnenkomen en daarvoor gebruiken we onze zintuigen. Afhankelijk van door welke van de vijf zintuigen de informatie wordt opgehaald, bestaat die informatie uit dat wat we zien, horen, voelen, proeven of ruiken.
De NLP-er gebruikt hiervoor de termen: visueel, auditief, kinesthetisch, gustatoir en vat deze weer samen met VAKOG.

Visuele informatie ervaren we als beelden, met o.a. vorm, grootte, afstand en kleur. Auditief onderscheiden we geluiden, met bijvoorbeeld toonhoogte, ritme en volume. Via neuronen vlak onder de huid voelen we warmte, kou, hardheid, zachtheid, ruwheid etc. En via neus en mond ervaren we informatie als geuren en smaken.

Filters

Vanuit de ontvangen informatie wordt vervolgens de ervaring gecreëerd. Volgens Bandler en Grinder gaat hier nog aan vooraf dat informatie is gefilterd voordat de subjectieve ervaring wordt gecreëerd. Omdat de totale hoeveelheid beschikbare informatie teveel voor ons brein is om te verwerken, wordt een groot deel van de informatie zogezegd weggefilterd. Als je bijvoorbeeld naar een gebouw kijkt, dan zou je van dat gebouw alle details kunnen zien, bijvoorbeeld de bakstenen, de ramen of de dakpannen. Maar de informatie die we ophalen geeft meer de vorm en de kleur aan en alle details worden een soort ‘blur’. We kunnen in onze herinnering het gebouw wel weer ophalen, maar niet alle details. Zelfs het aantal ramen weten we vaak al niet meer.

De fysieke zintuigen zijn een eerste filter. De fysieke zintuigen hebben een bepaalde capaciteit en vermogen, wat inhoudt dat ze maar een bepaalde hoeveelheid aan informatie per seconde kunnen verwerken en enkel gericht zijn op een deel van het totale spectrum aan informatie. Zo beslaat het visuele spectrum maar een klein deel van het totale spectrum aan frequenties.

Het tweede filter is een soort mentaal filter dat ook weer een deel van de informatie wegfiltert. Volgens Bandler en Grinder vindt in het proces van het ophalen van informatie een bewerking van die informatie plaats. De informatie wordt gegeneraliseerd, vervormd of weggelaten. Wat uiteindelijk overblijft, is slechts een beperkte hoeveelheid van het totaal aan informatie en dus een incomplete afspiegeling van de werkelijkheid. Deze incomplete afspiegeling is de basis voor het creëren van de subjectieve ervaring. NLP-ers kennen de uitdrukking ‘de kaart is niet het gebied’, waarbij de kaart de metafoor is voor de subjectieve ervaring en het gebied de metafoor voor alle informatie die er bestaat.

Associëren

Er gebeurt nog iets meer in dit denkproces. Informatie wordt niet alleen van buiten opgehaald, maar via het proces van associëren wordt ook informatie uit herinneringen opgehaald. De nieuwe binnenkomende informatie wordt vergeleken met eerdere informatie vanuit een herinnering. Ook dit is weer een stap in het denken en dus van de strategie.

Fysieke stappen van een strategie

Het fysieke deel van een strategie bestaat uit de stappen waarmee het fysieke lichaam kan worden gevoeld. Bijvoorbeeld het bewegen van armen, benen, handen en vingers. Voor voelen gebruikt de NLP-er de term kinesthetisch.

De subjectieve ervaring

De opeenvolging van de stappen in het denken: zintuigen halen informatie op, informatie wordt gefilterd (voor een deel door de fysieke zintuigen, voor een deel door een mentaal proces), de ontvangen informatie wordt geassocieerd en vergeleken met eerdere informatie en vervolgens wordt de subjectieve ervaring gecreëerd met eventueel een reactie waarmee het fysieke lichaam in beweging komt.

De subjectieve ervaring is wat we voelen, meemaken van binnen. De subjectieve ervaring is reëel, is de ervaring van de werkelijkheid. Het is gewoon de werkelijkheid van dat moment.

In dit verhaal beschrijf ik de processen heel globaal. Wil je weten hoe het precies in elkaar zit, ga jezelf dan informeren, ga lezen, blijf mijn blog lezen, ga een NLP training volgen. In mijn NLP opleidingen leg ik meer in detail uit wat er in het denken nog meer gebeurt en ook hoe en waarom motivaties ontstaan, een onderwerp dat de klassieke NLP niet aanraakt.

In het volgende blog meer over het wereldmodel en de persoonlijke realiteit, waarin ik dan ook uitleg wat de relatie is tussen subjectieve ervaring, wereldmodel en persoonlijke realiteit.